|
 |
 Albert
Schweitzer
Kaysersberg 14 januari 1875
Lambarene (Gabon) 4 september 1965
Musicus, filosoof, theoloog, arts, ethicus, zendeling, organist
In 1953 ontving hij de Nobelprijs voor de Vrede.
Niet alleen omwille van zijn medisch werk in Afrika verdient Albert Schweitzer
onze aandacht. Zijn filosofie over cultuur en ethiek (Eerbied voor het leven
als universeel ethisch beginsel: “ik ben leven dat leven wil, temidden van
leven dat leven wil…”) en zijn werk als musicus (m.n. de studie en interpretatie
van de muziek van Johann Sebastian Bach) zijn ook de moeite waard. Musiceren was
voor Schweitzer niet maar 'iets ter afleiding' naast al die andere veel
belangrijkere dingen. Neen, het was een integrerend bestanddeel van zijn
leven. Dit is letterlijk te verstaan: de muziek (m.n. Bach en het orgel, en wel
m.n. het zelf musiceren) heeft ervoor gezorgd dat zijn driftig onderzoekende,
universeel nieuwsgierige geest niet is ontspoord, geëxplodeerd, maar
geconcentreerd bezig kon blijven temidden van vele spanningen. In Lambarene
speelde hij niet voor niets dagelijks op zijn pedaal-piano.
Dat is ook de reden dat hij als
'patroon' (beschermheilige) van deze protestantse cultuurkring is gekozen. Hij
is een protestant en heeft als geen ander ingezien dat cultuur (m.n. muziek)
niet maar versiering is van het bestaan, maar de essentie ervan raakt èn
uitdrukt. Cultuur verdient onze aandacht, willen wij mens worden/blijven. Mensen
die naar zijn Bach-concerten kwamen om een virtuoos te horen, gingen
gegarandeerd teleurgesteld naar huis... òf in gedachten verzonken doordat de
muziek hen aan het denken had gezet, niet abstract maar middels de gewaarwording
van een 'sfeer' die niet zomaar te duiden viel. Hij heeft Bach's orgelmuziek
'begrijpelijk' gemaakt door de link tussen tekst en toon te expliciteren en had
- naast vreemde - ook heel goede ideeën over hoe men Bach moest spelen: bijv.
niet eentonig staccato (Duitse stijl), noch eentonig legato (Franse stijl,
Widor), maar met een levendige frasering. "Bach denkt als een violist... een
klavierstuk van Bach goed spelen wil zeggen, het zo weergeven, al werd het door
een strijkkwartet uitgevoerd". De polyfone textuur begreep hij als geen ander en
wilde hij laten horen (vandaar de soms absurd trage tempo's die hij zelf koos).
Ook Bach's eigen muzikale beeldtaal (Affekte) heeft hij gedecodeerd en de
laten horen. Zo was hij te horen in de Christuskirche op 1 november 1904 op het
fraaie Walcker-orgel aldaar.
Zijn arbeidskracht is overweldigend.
Na een proefschrift over Kant (bij gebrek aan secundaire literatuur in de
Bibliothèque nationale de France in Parijs, reconstrueerde hij diens
godsdienstfilosofie maar gewoon zelf even opnieuw voordat hij aan zijn evaluatie
en doordenking daarvan begon), zette hij het bijbelonderzoek op z'n kop (of
beter: terug op z'n voeten) door zijn prachtige analyse van de manier waarop hij
de Jezus-beelden van de 19de eeuwse theologen de-construeerde (het woord bestond
nog niet, maar dat is wat hij deed). Hij vroeg aandacht voor Jezus als Joodse
rabbi, een apocalypticus die zich heeft vergist, maar wiens levensstijl toch
appelleert aan ons ethisch bewustzijn. De historisch-kritische onderzoeksmethode
had Jezus losgemaakt "van de boeien, waarmee hij sedert eeuwen aan de rotsen van
de kerkelijke leer geketend was en men verheugde zich erover, dat er leven en
beweging in zijn gestalte kwam. De historische mens Jezus kwam op ons toe, maar
hij bleef niet staan, hij ging ons en onze tijd voorbij en keerde terug in de
zijne." (p. 631 in Geschichte der Leben Jesu Forschung). Terwijl hij dat
verder uitwerkte en ook onderzocht bij Paulus, groeide een zomercursus voor
Franse orgelstudenten van Widor uit tot een boek over Bach als 'poète-musicien',
dat enkele jaren later uitgebreid (geheel opnieuw geschreven) in het Duits
verscheen en 844 pagina's telt.
Zijn 'zwaarste strijd' is hij
onderwijl ook aan het voeren: organisten en kerkeraden overtuigen om goede oude
orgels niet af te breken en te vervangen door nieuwe orgels (met meer registers
en mogelijkheden etc...), maar te laten staan of uit te breiden. "Op de vraag
naar de grootste en schoonste orgels ter wereld ben ik gewoon te antwoorden, dat
er naar ik gehoord heb, 127 grootste en 137 schoonste moeten zijn". Een goed
orgel is een orgel dat mooie klanken genereert die optimaal tot hun recht komen
in de ruimte waar het staat. Daarom moet het degelijk (ambachtelijk) gebouwd
zijn. Eigenlijk verzette Schweitzer zich gewoon tegen de fabrieksorgels. En
gelijk had hij!
En natuurlijk is zijn eigen leven ook
buiten-gewoon: Zelf bevoorrecht bovenmate voelde hij zich verplicht 'te delen'
wat hij zelf ontvangen had. In 1896 nam hij zich voor dat hij tot z'n 30ste voor
zichzelf mocht leven, al z'n talenten ten volle te ontplooien, maar dat hij dan
de rest van z'n leven zou geven voor de ander. Hoe en wat, dat zou God wel
voorzien. Hij houdt zich aan z'n voornemen en als hij in 1904/5 leest over de
nood aan dokters in Afrika, gewoon om massale sterfte onder mensen (malaria)
tegen te gaan, weet hij ogenblikkelijk dat dat het is wat hij zal gaan doen. Hij
heeft wel geen medicijnen gestudeerd, maar dat kan er ook nog wel bij. Hij geeft
z'n vaste benoeming als rector op en gaat studeren... The rest is history...
-
1893 studieleven begint
-
1898 eerste examens theologie
-
1899 doctoraat filosofie
(godsdienstfilosofie Kant) – deels in Parijs gedaan – hulppredikant in
Straatsburg
-
1900 doctoraat theologie (over
het avondmaal) – predikant in de Straatsburg
-
1901 Habilitatie-geschrift over
het leven van Jezus
-
1902 Professor theologie in
Strasbourg
-
1903 Rector van het seminarie St.
Thomas in Strasbourg
-
1904 Bach-studie + leest oproep
van Parijs zendingsgenootschap voor artsen in Afrika
-
1905 Bach, le poète-musicien
verschijnt, besluit om naar Afrika te gaan, begin studie medicijnen
-
1906 Geschichte der Leben Jesu
Forschung
-
1908 Johann Sebastian Bach
-
1909 leider Orgelbouwsectie van
Internationaal congres in Wenen
-
1912 huwelijk met Helene Bresslau
-
1913 doctoraat medicijnen /
Eerste vertrek naar Lambarene (hij krijgt een piano met pedaal mee van de
Parijse Bach vereniging.)
-
1914 internering in Lambaréné,
later in Frankrijk
-
1915 Ontdekking van de morele
kracht van het begrip “Eerbied voor het leven”: schrijft
Kulturphilosophie , Ethik
-
1918 terugkeer naar de Elzas –
reizen door Europa – verblijf in Stockholm
-
1921-1924: orgelconcerten en
voordrachten
-
1924 tweede vertrek naar
Lambarene
-
-
...
-
...
-
1953 Nobelprijs voor de vrede
-
1957 Helene Schweitzer-Bresslau
overlijdt
-
1958 3 radiolezingen op Radio
Oslo tegen de atoomproeven en voor ontwapening en vrede
-
1959 laatste verblijf in Europa
-
1965 4. September: sterft in
Lambarene
|
