Turkse Hugenoten Psalmen

home

Na afloop van het Psalmconcert in Leiden (30/9/2018) maakte Marjolein van Zuylen mij attent op een Turkse versie van de eerste 14 Geneefse Psalmen. U vindt ze gereproduceerd op de digitale afdeling van de BNF (Bibliothèque Nationale de France): Gallica.

https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b8415002q/f7.image

Het verhaal erachter:

In de 17e eeuw heeft de Ottomaanse musicus en dragoman Ali Ufqi (of Ufki) geboren in Polen als Albert (Wojciech) Bobowski, maar al op jonge leeftijd ontvoerd door Tataren en als slaaf naar Istanbul gebracht) 14 psalmen uit de Geneefse Psalter vertaald naar het Turks. Hij deed dat waarschijnlijk in opdracht van Europese gezanten en geestelijken, nadat hij zijn vrijheid had herkregen. Dit kadert in het zogeheten 'Calvino-turkisme' een religieus-politieke stroming die toenadering zocht tot de Ottomaanse vorst, in wie zij een mogelijke bondgenoot zagen in hun strijd tegen Habsburg. De Tsjechische pedagoog, Jan Amos Komenski (Comenius), als balling woonachtig in Nederland, speelde hierin een belangrijke rol. Voor de Nederlandse gezant aan het Turkse hof, Levinus Warner, vertaalde Ufqi de bijbel in het Turks (die vertaling is naar Leiden gestuurd en maakt nu onderdeel uit van de collectie van de UBL). Misschien dat de Psalmvertaling dezelfde opdrachtgever heeft.

Ufqi's  'Turkse Geneefse psalmen' zijn opgevist door het Duitse Sarband Ensemble. Op de cd Sacred Bridges zijn een aantal psalmen in de versies van Ali Ufki, Sweelinck en Goudimel, en Salomone Rossi samen ingespeeld. Een fragment van een live concert in Brussel: https://www.youtube.com/watch?v=xJhF90QYEgw geeft een impressie (klank en beeld). Muzikaal levert deze crossover m.i. weinig op. De mensurale muziek, gebaseerd op de tactus, in kerktoonsoorten gedacht (modaal) matcht niet echt met de Turkse zangstijl. Maar dat geeft niets: waar mensen samen musiceren, zetten we atlijd een stap richting ideale wereld. Daar heeft 'de duivel geen voet' (aldus Luther). 

Hieronder de eerste bladzijde uit de editie. U herkent de melodie van Psalm 1 en 2 (in mensuraalnotering. Ali Ufki heeft de noten gewoon laten staan. Enkel de aanduidingen voor de toonhoogte (de sleutel) zijn Turks. Boven elke psalm staat een aanduiding welke modus uit het Turkse maqam-systeem voor de melodie gebruikt moet worden, zo lees ik bij een autoriteit (Judith Haug). Het Sarband Ensemble heeft op de opname zich hieraan proberen te houden en daarbij gekozen voor een monodische zangstijl uit de Soefi-traditie die het best verzoenbaar leek met de Geneefse psalmodie. Als moslim was Ali Ufqi een Soefi.

LETOP u moet natuurlijk wel van rechts naar links lezen ! [Psalm 1 in de linkse kolom, Psalm 2 in de middelste]. NB. dit is waarschijnlijk Ufqi's eigen handschrift.