Radio 't Kerkske

Radio 't Kerkske (radio Antwerpen, ON4ED, radio Uilenspiegel)

RADIO t KERKSKE
De originele 'jingle': Goede morgen beste luisteraars. HIer is Radio-Antwerpen, ON 4 ED...

"In 1923", zo vertelt De Caluwé, "liefhebberde ik al op de korte golf, 80m en zo; op een avond woonde ik één van de concerten bij die hier in de kerk gegeven worden. "Zoiets zou toch uitgezonden moeten worden", zei ik bij mijzelf - en ik zei het dezelfde avond ook nog aan de predikant, de heer Thomas. Die was akkoord, maar "Wie zal dat doen?" "Ik!". Ik kreeg vergunning in de toren mijn geluk te beproeven, en installeerde er een postje onder 't horloge. Voor een begin ging het al niet te kwaad, maar ge hadt me daar moeten zien staan, 's winters, tussen de open klokkengaten, gekleed als een poolreiziger en toch nog klappertandend van de kou!"

Georges De Caluwé in een interview met in Wereldrevue, 7-13 december 1933
geciteerd bij W. Bertels, Die dingen behoren allemaal tot het verleden (1972)

De kerktoren van radio 't kerkske
Korte historie van het kerkgebouw
Het begin: de vroege jaren 1920
De vereniging "Antwerpen Radio Eglise du Christ"
De gebruikte zendapparatuur
De gloriejaren met een eigen magazine
Het dramatisch einde: de Uilenspiegel
FOTO-galerij met afbeeldingen uit de eerste 10 jaar
FOTO-galerij met algemene fotos

Ziehier de toren van de Christuskirche (Christuskerk, Eglise du Christ) in de Bexstraat vanwaaruit de Caluwé uitzond. Mw. Allegaert (kosteres) die op de andere foto uit 1923 staat, heeft hij zeker goed gekend. U verstaat tegelijk waarom Georges De Caluwé hij zo graag uitzond vanaf deze toren. Ze was al 59.50m van zichzelve en met een antenne erop had je een geweldige zendmast.

[foto vanaf het stadspark, eerste helft 20ste eeuw.]

[foto's uit een boekje van de Protestantse Jongeliedenvereniging uit 1923, die in één van de ruimtes haar vergaderingen hield]

Voor een 'beeldende versie van dit verhaal' , bekijk de documentaire 'Histories' van de VRT:
De Caluwe en de Christuskirche (met geslaagde 'animatie' van de locatie). De hele film op youtube (een aanrader!).
De video hieronder begint daar waar het verhaal van Georges wordt verteld (ong. vanaf 3m40s):

De Christuskirche
(voor meer info christuskirche2.htm)

Deze kerk diende tot 1914 als onderdak voor de Tweede Duitse Evangelische (=Protestantse) Kerk van Antwerpen. De 'eerste' bevond zich in de Lange Winkelstraat. Tijdens de Groote Oorlog werd de gemeenschap verscheurd door een interne strijd, resulterend in de oprichting van een Franstalige Belgische Kerk (die nog steeds bestaat) en een met de Duitse bezetters geliëerde Duitse Kerk. Deze laatste behield het gebouw (= won dus de interne strijd), met als gevolg dat het gebouw na de oorlog onder sequester werd gesteld. En hier begint het verhaal van radio 't Kerkske. De kerkbeheerders verhuurden het gebouw aan de Methodist Missionary Society, die na de oorlog naast acute hulpverlening, ook met kerkstichting begon. In 1922 begon William Thomas met conférences chrétiennes. Hij huurde hiervoor de leegstaande Christuskerk aan de Bexstraat . Dit resulteerde in de oprichting van een methodistische kerk d’expression française, die tot 1936 zijn erediensten hield in de Bexstraat. In 1937 openden zij hun eigen localiteiten aan de Gounodstraat. Georges De Caluwé woonde omzeggens om de hoek en kende dominee Thomas omdat hij wel eens zo'n concert bijwoonde in de Christuskirche. (zie citaat hierboven). Officieel gaat de radio voor het eerst de lucht in op 4 december 1926.
De tegenkanting vanuit Vlaams-roomskatholieke hoek is furieus (o.a. Van Dijck, later oprichter Vlaamsche Radio Vereniging, redacteur van "De Radio"). De Caluwé leest op zondag immers preken voor en de taal die hij dan gebruikt is Frans. Het is trouwens de synode van de protestantse kerk die de zendmachtiging heeft verworven: "Radio "Eglise du Christ" (bron: Robert Hostetter, interview met De Caluwé jr. ter voorbereiding op zijn thesis La radio-télévision protestante francophone en Belgique, 1979; De Caluwé sprak van "couverture").

RADIO t KERKSKE
De originele 'jingle' :Goede morgen beste luisteraars. Hier is Radio-Antwerpen, ON 4 ED...

Begin jaren 1920 begint George De Caluwe te experimenteren met het nieuwste medium van die tijd: de radio. Eerst enkel voor z'n eigen plezier. Pas als hij in contact komt met de dominee van de Christuskerk (zie boven) begint de gedachte te groeien dat zijn hobby meer kan zijn dan enkel privé. De dominee kon zijn ‘ei’ kwijt op de radio (zie onder voor meer feiten over de naam): "Ici Radio-Anvers, Eglise du Christ"... klonk het toen uit de luidsprekers) en Georges' uitzendingen kregen een groter bereik. Onder de concerten die opgenomen en uitgezonden worden door de Caluwé komen ook veel orgelconcerten voor, gespeeld op het Walcker-orgel van de Christuskirche (Hugo Michielsens speelde vandaar menig concert in; in de begintijd de enige live-muziek!). Hij hoefde bij wijze van spreken zijn micro maar om de hoek te zetten en hij kon uitzenden. Dit orgel was overigens één van de mooiste instrumenten van Vlaanderen, vergelijkbaar met het orgel van dezelfde bouwer (maar van later datum) in de protestantse kerk van de Lange Winkelstraat. Ook vond ik de aankondiging van een koorconcert van Excelsior (protestantse zangvereniging) dat live in de ether ging op 24 oktober 1929.

In het begin zond De Caluwé maar enkele uren per week uit, begin jaren '30 nam het aantal luisteraars zozeer toe, dat de zender boven het 'vermogen van een privépersoon' uitsteeg. Vanaf de oprichting van de vriendenkring (niet commercieel!) werd de verantwoordelijkheid (financieel en inhoudelijk) gedeeld. Naast technicus, bleef De Caluwé echter ook de ziel van Radio Kerkske, officieel: Radio-Antwerpen. Vanaf 1932 gaat het exponentieel vooruit. Er was een volledige programmatie voor een hele week, uitzendingen van 's morgens vroeg tot 's avonds laat. Veel live optredens van Antwerpse, Vlaamse, maar ook internationale artiesten (o.a. Charles Trenet); opnames en interviews in de studio van De Caluwé aan de Belgiëlei. Kinderprogramma's (olv tante Gaby), radiotheater, hoorspelen, voordrachten, een eigen radio-orkest (olv Hugo Michielsens), trio (trio Bogaerts), een eigen professionele zanggroep (een 'Septuor', olv Mw. Hakim-Sion), een cabaretgroep (olv Oome Aap = Anton Van Casteren), aandacht voor sportverslaggeving, nieuwsgaring (zelfs internationaal: de kroning van Edward in London, live op 4ED), gezondheidsvoorlichting (dr. Couvreur had een eigen programma). Toen de Vriendenkring eenmaal goed draaide ontstonden er overal propaganda-afdelingen: Berchem, Deurne-Zuid, Merxem, Borgerhout, Lier, Edeghem, Mortsel-Oude-God... Een eindeloze gramofoonplatencollectie deed de rest. Naast uitzendingen hield De Caluwé c.s. zich ook bezig met buiten-radio-activiteiten, zoals culturele busreizen voor de vrienden van 4ED en charitatieve manifestaties, met als jaarlijks hoogtepunt het "Kerstfeest des Armen" (ontstaan vanuit de Christuskerk: methodist mission was vooreest charitatief (na WO I) en is de bakermat van het Leger des Heils), dat eind jaren 1930 niet onder hoeft te doen voor "Music for Life" van Studio Brussel.

ZIE DE PHOTOGALLERY HIERONDER VOOR FOTO's van diverse activiteiten uit het boekje 10 jaar Radio ON4ED

Nog wat data en feiten: In 1926 verkrijgt De Caluwe een vergunning om officieel uit te zenden en zo wordt 'radio Antwerpen ON4ED’ (de code staat voor de "call"; ON4 duidt op België). De radio gaat voor het eerst de ether in op 4 december 1926. De naam radio ’t kerkske is de Vlaamse variant van de officiële naam.

NOTA BENE:
De vergunning stond niet op naam van De Caluwé (was onmogelijk, een privépersoon kon geen vergunning krijgen), maar op naam van een vereniging "Antwerpen Radio Eglise du Christ", opgericht door ds. Thomas in de schoot van de pas gestichte Methodistische Kerk van België". De naam is gewoon de franse vertaling van de naam van de kerk vanwaaruit werd uitgezonden: Christuskirche. Deze vereniging had expliciet de evangeliekverkondiging ten doel. Als op 12 februari 1932 de "Vereeniging der Vriende van..." wordt opgericht, is Jan Simons (vriend van G.De Caluwé) ondervoorzitter, en mw. Adrienne Thomas-Blaaubeen (vrouw van ds. Thomas) secretaresse. Ds William Thomas en Hugo Michielsens (pianist, organist) zijn gewone bestuursleden. Een zekere H. Haller (mij onbekend) is de voorzitter. Uitzendingen werden in de beginjaren ook overgenomen door een Nederlandse radiovereniging, de NCRV. Ze bestonden uit lezingen met muziek en concerten vanuit de kerkzaal (eerst veelal orgel, al gauw ook andere muziek).

De zendapparatuur (10W - Hartley) stond in de torenkamer, de antenne op de torenspits (op zich al bijna 60m hoog). In de jaren 1930 werd het kale torenkamertjes heringericht, van verwarming voorzien: een echte zij het krappe studio. Dat De Caluwé een licentie had om algemeen uit te zenden is vrij uniek; zendamateurs mochten niet "broadcasten" maar met elkaar communiceren (info van mw. Henny Lacy-McIntyre, wier vader Robert John McIntyre ook een radiopionier was (zijn call "PA0EO", PA0 duidt op Nederland).
Duur materiaal, pech (blikseminslag, kortsluiting), tegenwerking vanuit 'Brussel', leidde ertoe dat de Caluwé het alleen niet meer dragen kon. Een vriendenkring werd in het leven geroepen en al snel waren er voldoende leden, donateurs om radio Antwerpen in de lucht te houden. Einde jaren 1930 was dit een bloeiende onderneming, die - anachronistisch - een geslaagde beursgang zou kunnen ondernemen (geschat kapitaal 5.000.000 Bfrs.).

Levendig en levend was het zeker. Vanaf 1934 was er zelfs een eigen magazine (met programmatabellen, nieuws, liedteksten!). Het radiostation heeft zo gefunctioneerd van 1926 tot mei 1940. De zendapparatuur werd geregeld geupgraded: 1929: 200W MOPA; 1936 SBR. Vanaf 1936 zendt hij niet meer uit vanuit Antwerpen, maar vanuit Edegem waar hij een eigen zendmast had staan. De studio is dan ondergebracht in een garage aan de Belgiëlei. Het verhaal dat De Caluwé zijn zendapparatuur heeft vernietigd bij de invasie van de Duitsers, heb ik niet kunnen controleren. Wel vond ik de vermelding dat hij met z'n apparatuur naar Gistel is proberen te vluchten, maar dat de Duitsers sneller waren en op de terugweg naar Antwerpen zijn apparatuur hebben onderschept. Hoe dat ook zij: na de oorlog deed De Caluwé zijn best om zijn licentie terug te krijgen, richtte er zelfs een politieke partij voor op (hij haalde maar liefst 10.000 stemmen). De NIR gaf haar monopolie niet meer af. Ten einde raad begon hij clandestien uit te zenden (3 september 1955), een avontuur dat na enkele dagen al werd gefnuikt. Uiteindelijk is hij uitgeweken naar een ‘schip op zee’: De Uilenspiegel (oktober 1962). In no time was radio Antwerpen opnieuw de populairste zender in Vlaanderen. Enkele dagen na zijn dood (13/12/1962) slaat het schip op drift in een zware storm en loopt vast op het strand nabij Cadzand (16/12/1962). Ironisch: Twee dagen later werd in het parlement een wet goedgekeurd die ook deze zeezenders illegaal verklaarde. P.S. Tot 1971 was het wrak van de Uilenspiegel daar nog te bezichtingen. Toen is het gedynamiteerd op bevel van de Nederlandse overheid.

Over de Uilenspiegel met bewegende beelden: (opnieuw uit 'histories') - o.a. interview met de kleindochter van De Caluwé (vanaf 19m35s):

PHOTOGALLERY met afbeeldingen uit de eerste 10 jaar
klik op de afbeeldingen voor grotere fotos

PHOTOGALLERY algemeen
klik op de afbeeldingen voor grotere fotos met info